|
|
|
Barbara i Andrzej Bohosiewiczowie
Co warto wiedzieć o Ormiańskim Kościele Apostolskim
We wrześniu 2009 uczestniczyliśmy w prywatnym dwutygodniowym wyjeździe do Armenii. Naszą uwagę zwrócił fakt, że pomimo burzliwej historii przetrwało bardzo dużo starych kościołów, zachowało się mnóstwo pamiątek, w tym bardzo starych kamiennych krzyży - chaczkarów. Postanowiliśmy dowiedzieć się czegoś więcej o Ormiańskim Kościele Apostolskim, który zachował wiele z czasów wczesnochrześcijańskich. Tak zrodził się pomysł niniejszego opracowania.
1.Jak doszło do chrztu Armenii
W pierwszym wiekach naszej ery rozprzestrzenianiu się chrześcijaństwa w Armenii sprzyjało szereg czynników zewnętrznych. W Kapadocji, Antiochii, Adiabenie w północnej Mezopotamii - krajach, z którymi Armenia miała dobre stosunki handlowe, polityczne i kulturalne chrześcijaństwo było już mocno zakorzenione. Oprócz tego w okresie od I do III wieku tzw. Mała Armenia była politycznie częścią rzymskiej prowincji Kapadocji i było oczywiste, że stamtąd chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się do tzw. Wielkiej Armenii. Ważny wpływ na szerzenie chrześcijaństwa miały również istniejące w Armenii kolonie żydowskie. To właśnie do domu żydowskiego wielmoży Tubiji w Edessie przybył apostoł św. Juda Tadeusz, który prowadził w Armenii ewangelizację w latach 43-66, a w roku 60 dołączył do niego apostoł św. Bartłomiej.
Około drugiej połowy III w. Armenia popadła w niewolę perską, szerzył się wówczas staroirański mazdaizm, co spowodowało, że wielu Ormian musiało opuścić swój kraj. Po przegranej wojnie z Rzymem władcy Persji uznali niepodległość Armenii Wielkiej pod protektoratem Rzymu. W 297 roku w towarzystwie rzymskich legionów, wrócił do Armenii Tyrdat, syn zamordowanego w 238 roku króla Chosrowa. Jego celem było odzyskanie tronu Armenii i uznanie pogaństwa za religię panującą. W tym samym czasie wrócił do Armenii z Cezarei Kapadockiej Grzegorz, który stał się głębokim orędownikiem chrześcijaństwa i zaczął je szerzyć wśród swoich rodaków. Grzegorz był synem Anaka, który w 238 roku zabił ojca Tyrdata i za to przestępstwo ojca został uwięziony w ciemnicy pałacu w Artaszacie.
Widok na klasztor w Khor Wirap, powstały na miejscu uwięzienia św. Grzegorza.
Tablica w Khor Wirap, upamiętniająca św. Grzegorza Oświeciciela.
Schody, prowadzące do ciemnicy.
Ciemnica, w której przebywał przez 15 lat św. Grzegorz Oświeciciel.
Król Tyrdat nakazał aresztować wszystkich chrześcijan, znajdujących się w granicach Armenii i skonfiskować ich majątki, oraz skazał na śmierć tych, którzy się ukrywali. Pośród ofiar znalazła się grupa 37 dziewic ze św. Gajane, przełożoną klasztoru w Wagarszapat ( obecny Eczmiadzin) oraz św. Rypsymą. Tradycja głosi, że Rypsyma urzekła swą urodą króla Tyrdata, lecz jego zaloty z pogardą odtrąciła. Za ten czyn dziewice zostały ukamionowane. Ich groby znajdują się w podziemiach dwóch światyń w obrębie dzisiejszego Eczmiadzina.
Kościół, w którego podziemiach znajduje się grób św. Gajane
Przy grobie św. Gajane
Portret św. Gajane
Kościół, gdzie znajduje się grób św. Rypsymy
Grób św. Rypsymy
Św. Rypsyma
Tymi kamieniami zostały ukamionowane święte dziewice
Po tym okrutnym czynie król Tyrdat wpadł w obłęd. Wydawało mu się, że demony zamieniły go w dzika. Siostra króla miała kilka razy prorocze sny, w których śniła, że może uleczyć go uwięziony w ciemnicy Grzegorz. Król oswobodził Grzegorza, a po 66 dniach jego gorącej modlitwy król, odzyskał zdrowie i wraz z całym dworem przyjął chrzest, ogłosił też chrześcijaństwo jako państwową religię Armenii. Był to rok 301. Wg. tradycji ormiańskiej Grzegorz miał widzenie - niebo się otworzyło, pojawił się promień światła, biegnący w kierunku Wartaszapat, poprzedzony zastępem aniołów oraz obraz człowieka ze złotym młotem. Młot uderzył w ziemię, która się otworzyła i pokazał się złoty piedestał jako stół ofiarny. Z piedestału wychodził słup ognia, nad którym błyszczał krzyż. Do Grzegorza przemówił anioł: "Miejsce to powinno stać się domem modlitwy". W centrum miasta Wagarszapat Grzegorz wzniósł świątynię. Miasto otrzymało nową nazwę - Ecz Mi-a-cin (Eczmadzin) , co po ormiańsku oznacza - "Zstąpił Jednorodzony". Grzegorz udał się do Cezarei Kapadockiej, gdzie z rąk metropolity Leoncjusza otrzymał sakrę biskupią i został mianowany katolikosem, patriarchą kościoła w Armenii.
Grzegorz zajął się organizacją hierarchii kościelnej, która była zgodna z państwowym systemem administracyjnym. Hierarchia kościoła ormiańskiego, mająca źródło w warunkach miejscowych była niezależna od tej, która tworzyła się w Cesarstwie Rzymskim, gdzie w 325 roku na I Powszechnym Soborze Nicejskim umocnił się system metropolitalny, a w 381 na II Powszechnym Soborze w Konstantynopolu system patriarszy. Święty Grzegorz, zwany przez Ormian Oświecicielem jest do dziś otaczany przez Ormian wielkim kultem.
Katedra w Eczmiadzinie.
Piękne freski na suficie katedry
Ołtarz zstąpienia Jednorodzonego
2. Najważniejsze relikwie Kościoła Ormiańskiego
Kościół ormiański jest skarbnicą wielu relikwii, spośród których szczególne znaczenie mają: włócznia, którą przebito bok Chrystusa, prawa dłoń św. Grzegorza Oświeciciela i drewniana cząstka z Arki Noego.
W Eczmadzinie (dawniej Wagharszapat) z dużą czcią są przechowywane są relikwie św. Jana Chrzciciela, sw. Szczepana Męczennika, świętych apostołów Tadeusza, Bartłomieja, Andrzeja i wielkich świętych Kościoła Chrystusowego, a także takie świętości, jak część z Drzewa Życia i z Krzyża Chrystusa oraz część z korony cierniowej.
Włócznia, którą przebito bok Chrystusa
Według świadectwa apostoła Jana, jeden z żołdaków przebił włócznią bok zmarłego na krzyżu Jezusa Chrystusa. Ustne przekazy w Armenii twierdzą, że właśnie ta włócznia była sprowadzona do Armenii przez apostoła Tadeusza Judę. W wiekach średnich była ona przechowywana w klasztorze Ajrawank, nazwanym potem św. Geghard tj. św. Włóczni. Obecnie znajduje się ona w Muzeum w Eczmiadzinie. Włócznią tą Katolikos Wszystkich Ormian święci św. krzyżmo w czasie jego sporządzania ( krzyżmo to specjalnie przyrządzony olej, święcony raz na 7 lat).
Prawa dłoń św. Grzegorza Oświeciciela
Szczególne miejsce wśród relikwii przechowywanych w Armenii ma prawa dłoń św. Grzegorza Oświeciciela. Jest ona symbolem władzy Katolikosa Wszystkich Ormian. Nią także święcone jest św. krzyżmo .
Relikwia drewna z Arki Noego.
Jak powiedziano w Biblii "zatrzymała się arka w górach Araratu". Według przekazu, w początku IV wieku biskup Nizibijski Jakow ( zmarł w 350 roku) postawił sobie zadanie wspiąć się na niedostępny wierzchołek góry Ararat, by zobaczyć Arkę Noego i wziąć jej kawałek. Po długich i męczących dniach wspinaczki zasnął na pokrytym śniegiem zboczu góry. We śnie ujrzał anioła, który w nagrodę od Boga za jego cierpienie i wiarę wręczył mu kawałek drewna z Arki Noego. Kiedy się obudził i zobaczył koło siebie kawałek skamieniałego drewna, oddał cześć Bogu i skierował się w drogę powrotną. Obecnie ta część znajduje się w Eczmiadzinie.
W 1766 roku Katolikos Wszystkich Ormian podarował maleńki kawałek tej relikwii carycy Katarzynie II, wyrażając w ten sposób wdzięczność za troskę o naród ormiański.
Relikwiarz ze szczątkami krzyża, na którym zmarł Jezus Chrystus
3.Hierarchia w Apostolskim Kościele Ormiańskim
Wiadomości o Kościele Apostolskim zaczerpnęliśmy z książeczki "Ormiański Kościół Apostolski" autorstwa arcybiskupa Jeznika Petrosjana, napisanej "z błogosławieństwem Jego Świątobliwości Garegina I najwyższego patriarchy i Katolikosa Wszystkich Ormian". Kupiliśmy ją w starej świątyni Astwacacin (Matki Bożej), nad jeziorem Sewan.
Zgodnie z tą książeczką, na najwyższym szczeblu hierarchii w Apostolskim Kościele Ormiańskim stoi Katolikos. Otrzymując przy wyświęceniu dar Ducha Świętego dostaje władzę, by przekazywać go biskupom, którzy z kolei przekazują go przy wyświęcaniu kapłanom, a ci wiernym. Za pierwszego patriarchę Armenii uważa się św. Tadeusza Judę, który przebywał w Armenii w latach 43-66. Pierwszym oficjalnym katolikosem Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego był św. Grzegorz Oświeciciel, który tytuł ten uzyskał w Cezarei Kapadockiej w roku 301 (w roku uznania chrześcijaństwa za religię państwową).
W hierarchii Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego występują trzy stopnie kapłaństwa, przedstawiciele których przez wyświęcenie i namaszczenie olejami otrzymują dar Duch Św.i moc przekazywania go innym.
Kapłan - podstawowy stopień hierarchii kościelnej.
Obowiązkiem kapłana jest duszpaterstwo, to znaczy opieka nad duchowym odrodzeniem ludzi, duchowe wychowanie wiernych, a także wykonywanie sakramentów i odprawianie nabożeństw.
Kapłan otrzymuje władzę kapłańską od biskupa przez wyświęcenie i namaszczenie olejami. W Kościele Ormiańskim, podobnie jak w Cerkwii Prawosławnej kapłani bywają i żonaci i bezżenni. Aby stać się kapłanem, wybraniec powinien być w związku małżeńskim nie mniej niż dwa lata i mieć syna. Kapłan wdowiec może przyjąć stan zakonny lub ożenić się drugi raz, co ustalono za czasów katolikosa Genowra V ( 1911-1930).
"Jeronomach" czyli kapłan bezżenny po wyświęceniu tego samego dnia składa obietnicę bezżeństwa i nakłada "wegar" - specjalne nakrycie głowy, jako symbol wyrzeczenia się świata. Żonaci kapłani mogą osiągnąć tytuł protojereja (przełożonego kleru katedralnego lub proboszcza parafii).
Biskup jest wyższym od kapłana stopniem hierarchii kościelnej.
Biskupstwo personifikuje jedność Kościoła. Biskup - to głowa i duchowy przywódca wszystkich kościołów jednego regionu polityczno-geograficznego (diecezji). Biskupowi przysługuje prawo wyświęcania i namaszczania kapłanów oraz poświęcania swiątyń.
W Apostolskim Kościele Ormiańskim biskup przyjmuje sakrę od katolikosa. W czasie wyświęcenia biskup otrzymuje biskupi pastorał i pierścień na znak władzy. Biskupi są wybierani spośród bezżennego duchowieństwa, mającego stopień naukowy archimandryty.
Szczególnie wyróżniający się biskupi mogą otrzymać honorowy tytuł arcybiskupa.
Katolikos ( z greckiego - powszechny duszpasterz)
W hierarchii Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego głowa Kościoła - katolikos - stoi o stopień wyżej od biskupa. Przyjmuje on wyświęcenie od 12 biskupów.
Katolikos reprezentuje zcentralizowaną władzę Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, jest głównym prawodawcą i najwyższym sędzią. W jego kompetencjach leży wyświęcanie biskupów, poświęcanie św. krzyżma, błogosławieństwo dla nowych praw i nowych świąt, zakładanie nowych parafii itp. Katolikos jest wybierany przez sobór powszechny i pełni tę funkcję dożywotnio.
W Apostolskim Kościele Ormiańskim występują jeszcze dwie niższe godności.
Lektor (dpir) - obecnie lektor łączy różne obowiązki posługujących wg. dawnych zasad ? psalmisty, klucznika, latarnika.
Diakon - wybierany jest z grona lektorów. Jego obowiązki to pomoc kapłanowi w czasie mszy i jego duszpasterskiej działalnośći.
Stopnie naukowe w Kościele Apostolskim Ormiańskim.
Apostolski Kościół Ormiański nadaje swoim hierarchom dwa stopnie naukowe:
1.Archimandryta ( wartaped) - odpowiada tytułowi doktora (kandydata) nauk.
2.Protoarchimandryta (tcajragujn wartaped) - odpowiada tytułowi doktora habilitowanego.
Stopnie naukowe otrzymują tylko duchowni bezżenni. Prawo nadawania stopni naukowych mają tylko ci biskupi, którzy noszą tytuł najwyższego archimandryty.
Przy nadawaniu naukowego stopnia archimandryty wręcza się mu "laskę" z dwugłową żmiją, symbolizującą mądrość i daną mu władzę nauczania i wykładania.
Zdjęcia duchownych ormiańskich, których spotkaliśmy w naszej podróży
Klerycy z Seminarium w Eczmiadzinie
Noravank- kapłan z przedstawicielami diaspory kanadyjskiej
W kościele pw. św. Grzegorza w Mughni
Święcenie pamiątek z Armenii
Kościół św. Rypsymy - kapłan i diakon w czasie ceremonii ślubnej
Wykład ten został wygłoszony przez Andrzeja Bohosiewicza w dniu 22.02.2010 na spotkaniu Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego w Krakowie.
Prelegent składa serdeczne podziękowania za pomoc w opracowaniu niniejszego materiału i obsługę techniczną swojej ukochanej żonie Basi.
| |
|
|
