Powojenna historia Ormian Polskich

Po śmierci ks. K. Romaszkana w 1973 r. centrum tradycji ormiańskiej przeniosło się do Gdańska, gdzie w kościele św.Piotra i Pawła, wysiłkiem Wikariusza Generalnego Obrządku Ormiańskiego w Polsce, ostatniego duszpasterza kościoła w Stanisławowie ks. prałata Kazimierza Filipiaka znalazł miejsce cudowny obraz Matki Boskiej Łaskawej z tegoż kościoła. Ks. K. Filipiak przez długie lata był jedynym Duszpasterzem Ormian w Polsce, utrzymywał kontakty z wieloma rodzinami ormiańskimi w całej Polsce, aż po kres swojego życia.
   

Sytuacja uległa poprawie, kiedy parafię p.w. Świętej Trójcy w Gliwicach ponownie objął ksiądz przygotowany do posługi w obrządku ormiańsko-katolickim - ks. Józef Kowalczyk. Parafia nawiązała do przeszłej świetności, czego wyrazem stała się ponowna koronacja cudownego obrazu Matki Boskiej Łysieckiej (z kościoła ormiańskiego w Łyśćcu), uświetniona wizytą w 1989 r. Patriarchy Kościoła Ormiańsko-Katolickiego z Bejrutu Jana Piotra XVII - Kaspariana w obecności Episkopatu Polski z ks. Prymasem Józefem Glempem. W trakcie drugiej wizyty Patriarchy w 1997 r. w związku z jego udziałem w Kongresie Eucharystycznym we Wrocławiu, mógł on zapoznać się z dorobkiem środowiska ormiańskiego, działalnością Związku Ormian w Polsce, jego chlubą - chórem Ardzakank (orm. Echo) i wydawanym "Posłańcem św. Grzegorza Oświeciciela". W czasie tej wizyty Patriarcha ogłosił podniesienie ks. J. Kowalczyka do godności Archimandryty (orm. Kercharkeli).
   

Powojenna tradycja ormiańska w Krakowie związana jest z działalnością ks. Franciszka Jakubowicza, a po latach przerwy ponownym odprawianiem Mszy Św. w obrządku ormiańsko-katokickim w każdą sobotę o godz. 17 jak przed laty w kościele św. Idziego, dzięki przychylności OO. Dominikanów.
   

Przez wiele powojennych lat Ormianie nie mieli swojej organizacji. Łączność, poza ośrodkami kościelnymi, utrzymywali poprzez więzi rodzinne, a także niestrudzoną działalność przedwojennych działaczy Archidiecezjalnego Związku Ormian. Szczególnie zasłużył się tu pan Donigiewicz, który odwiedzał rodziny ormiańskie, starał się zawiązywać środowiskowe koligacje, zaopatrywał Ormian w kresową przyprawę z pietruszki - "chorut". Dopiero od 1980 roku można mówić wręcz o renesansie, kiedy to dzięki życzliwości m.in. p. Janusza Kamockiego ówczesnego dyrektore Muzeum Etnograficznego i dużym wysiłku organizacyjnym p. Michała Bohosiewicza z Gliwic, przy Krakowskim Oddziale Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego utworzono Koło Zainteresowań Kulturą Ormian. Ta forma zorganizowania - jedyna wówczas prawnie możliwa - zainicjowała utwarzenie do dziś działających Kół w Warszawie i Gdańsku. Efektem działalności Koła w Krakowie był Zjazd Ormiański, na który przybyło wiele ormiańskich rodzin, spotykając się po raz pierwszy po wojnie w tak licznym gronie.
   

W 1990 roku w Krakowie zarejestrowano kolejną organizację pod nazwą Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne. Inicjatorem, a następnie prezesem - do dziś - został mgr Adam Terlecki. Towarzystwo, w porównaniu do innych organizacji, wyróżnia się dużą systematycznością działania, umiejętnym łączeniem tradycji z problemami współczesnych Ormian, przybyłych zupełnie niedawno z Armenii, po rozpadzie Związku Radzieckiego. Wydaje ono redagowany na wysokim poziomie "Biuletyn".
   

W 1995 został zarejestrowany "Związek Ormian w Polsce im. ks. abpa Józefa Teodorowicza", nawiązujący w treściach statutowych do "Archidiecezjalnego Związku Ormian", który działał od 1930 r. aż do wybuchu wojny.Obecnie prezesem Związku jest p.Juliusz A. Sikorski z Gliwic. Członkami Związku są Ormianie Polscy (tak określają się Polacy o prowieniencji ormiańskiej z dawnych XVI - XVIII- wiecznych emigracji), rozproszeni po całej Polsce, mieszkający również w Krakowie. Siedziba mieści się w Gliwicach przy Parafii Ormiańskiej p.w. Świętej Trójcy, ul.Konstytucji 7/2.
   

Obrządek ormiański nawiązuje do wschodniej,wczesnochrześcijańskiej tradycji. Pieśni śpiewane podczas Mszy.Św. w kościele św. Idziego oparte są na motywach ludowych z VIII i wcześniejszych wieków. Najważniejszą dla Ormian jest uroczystość Objawienia Pańskiego - Trzech Króli, sprawowana zgodnie z wielowiekową tradycją.

Obrządek święcenia wody w styczniu 1997 roku

w Gliwicach

i w Krakowie

W święceniu wody uczestniczy mały chłopiec trzymający krzyż - symbolizuje św. Jana. Udział biorą również ojcowie chrzestni, wyznaczeni przez kapłana spośród przedstawicieli co znamienitszych rodzin ormiańskich. Przed wojną było tradycją wrzucanie do poświęconej wody złotych monet.
   

Innym niecodziennym obyczajem, do dziś kultywowanym w Armenii jest obrzęd dziękczynienia - matach. Po Mszy św. kapłan przed wejściem do kościoła poświęca wybranego na ofiarę baranka (jagnię maści czarnej), ozdobionego czerwoną kokardą. Po poświęceniu, mięsem z tego jagnięcia raczą się zaproszeni do domu goście organizatorów dziękczynienia. Taka uroczystość miała miejsce w Krakowie dwukrotnie na przestrzemi ostatnich lat.
   

Od kilku już lat staraniem organizacji ormiańskich organizowane są uroczystości upamiętniające pogrom Ormian przez Turków w 1915 r. To również jest okazją przyjrzenia się tej społeczności, wielce zasłużonej w przeszłości dla Rzeczypospolitej.

Obecnie msze św. w Krakowie odbywają się w kościele Miłosierdzia Bożego przy ul. Smoleńsk. Sprawuje je ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski - Tadeos Vartapet Isahakian-Zaleski.

Rok 2004