Teodor Axentowicz

Urodził się 13 maja 1859 roku w Brasov w Siedmiogrodzie (Rumunia) w rodzinie ormiańskiej, która tak jak większość Ormian Polskich kultywowała i rozwijała silne związki z macierzą. Szkołę realną ukończył we Lwowie, a następnie w latach 1878 - 82 odbył studia w Akademii Monachijskiej w pracowni Gabriela von Hackla, Aleksandra Wagnera i Gyula Benczura, malując zgodnie z ówczesnym duchem realistyczne sceny rodzajowe. Wcześnie, bo już ok. 1880 r. komponował sceny z życia Słowian ("Wiec", "Pogrzeb wodza") oraz namalował pierwszą olejną wersję "Pogrzebu na Huculszczyźnie". Temat ten powtarzał w różnych wersjach prawie do końca życia. W tym okresie twórczości próbował malarstwa historycznego m.in. "Ormianie w Polsce" i portretowego. W latach 1882 - 1895 przebywał w Paryżu i uczęszczał do pracowni Emila Augusta Carolusa-Durana, a ok. 1890 odwiedził Londyn, gdzie studiował osiemnastowieczne malarstwo portretowe i wykonał 12 portretów. Ceniony w Londynie i Paryżu jako portrecista, wykonał "Portret Sary Bernhardt" i słynnej z urody Henrietty Fouquier, które zdobyły duże uznanie i uczyniły Artystę wziętym portrecistą salonów Paryża. Następnie podróżował do Włoch, a w 1895 osiadł w Krakowie. Został profesorem zreformowanej przez Fałata krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (1895 - 1934) i dwukrotnie wybranym rektorem ASP (1910 i 1927/28). W 1897 założył szkołę malarstwa dla kobiet, gdzie nauczali Leon Wyczółkowski i Jan Stanisławski. Wcześniej zaś, w 1896 wykonał projekt witraża dla katedry ormiańskiej we Lwowie (niezrezlizowany), a także współpracował przy "Panoramie Racławickiej" W.Kossaka i J.Styki. Około 1900 zmienił swą technikę malarską, zarzucił prawie zupełnie malarstwo olejne, a coraz częściej zaczął posługiwać się pastelami, którymi raczej rysował, tworząc siatkę cienkich i delikatnych, na ogół przenikających się wzajemnie linii. Za pomocą pasteli portretował przede wszystkim kobiety, w szczególności eteryczne dziewczęta oraz dzieci. W tej też technice wykonał swój autoportret. Axentowicz był jednym z założycieli, a następnie aktywnym działaczem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", członkiem "Secesji" wiedeńskiej, Koła Literacko - Artystycznego i Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Był uczestnikiem i organizatorem wielu wystaw indywidualnych i zbiorowych m.in. w TPSP w Krakowie (1880), w Salonie A. Kujwulta (1881 - 1906), w TPSP w Warszawie (1883), w St. Louis (1904), Rzymie (1911), Wenecji (1914), Wiedniu i Dreźnie. Wystawy indywidualne zorganizowano mu w 1923 i 1927 w Krakowie, w 1930 w Łodzi i Warszawie, a pośmiertnie w 1938 w Krakowie i Lwowie i w 1999 w Krakowie.
Biografowie uważają Teodora Axentowicza za malarza niezwykłego, uprawiającego z równym entuzjazmem dwa, zupełnie odmienne rodzaje malarstwa. Pierwszą jego pasją było malarstwo kobiet; tworzył pastelowe, pełne wdzięku portrety, inspirowane malarstwem Boldiniego i Whistlera i to zarówno twarze wielkich dam, jak i świeże twarzyczki wiejskich dziewczyn, figlarnych gryzetek miejskich, klasyczne twarze posągowych piękności. Drugim nurtem zainteresowań Artysty, najbardziej chyba interesującym w jego twórczości, był nurt rodzajowy, wynikający z fascynacji folklorem huculskim, barwnością strojów, malowniczością obrzędów, surowością obyczajów ("Święcenie Jordanu" - 1893, "Pogrzeb huculski", "Święcone", "Procesja", "Kołomyjka"). Uprawiał też grafikę (litografię, algrafię, glinoryt: afisze, okładki i ilustracje m.in. do czasopism "Ver Sacrum" i "Le Monde Illustre"). Obarczony liczną rodziną zmuszony był przyjmować różne zamówienia, które powodowały plotki i złośliwości w ówczesnym krakowskim środowisku artystycznym. Jednak dla historyków sztuki jego dorobek sytuuje go pośród najwybitniejszych malarzy polskich. Zmarł 26 sierpnia 1938 r. w Krakowie.